Cerkiew św. Aleksandra Newskiego w Sokółce

---

Historia

Pierwsze kroki prawosławnej wspólnoty w Sokółce miały miejsce jeszcze za panowania królowej Bony, która przyczyniła się do nadania ziemskich majątków zarówno dla parafii rzymskokatolickiej, jak i dla prawosławnej. W miarę upływu czasu, po zawarciu unii brzeskiej, odwrotnie postanowienia zostały zaakceptowane przez ludność prawosławną w regionie. Pewne źródła podają, że królowa nadawała dobra ziemskie dla obu wyznań, a niektórzy sokólscy kronikarze przekonują, iż w okolicach Sokółki istniał cmentarz unicki. Unitom nie udało się jednak całkowicie oddzielić od obrządku łacińskiego, a jako wyznawcy prawosławia weszli do Kościoła katolickiego na mocy ustaleń unii.
W latach trzydziestych XIX wieku, na skutek ukazu carskiego z 22 kwietnia 1828 r., przekształcono cerkiew unicką w organizację prawosławną, co spowodowało zniknięcie odniesień do unitów w oficjalnych dokumentach. Niestety, parafii sokólskiej brakowało liczniejszej wspólnoty; liczyła zaledwie 180 wiernych, jednak wraz z przyłączeniem unickich wsi z Wierzchlesia i Nowowoli, liczba wiernych znacząco wzrosła.
W 1837 r. z inicjatywy nowych władz powstała prawosławna parafia, która miała zaspokajać potrzeby społeczności rosyjskich pracowników i żandarmów.
Do roku 1839, kiedy to unia została ostatecznie zniesiona przez synod połocki, parafia korzystała z przenośnych cerkwi wojskowych. Wkrótce przystąpiono do budowy większej cerkwi, której całkowity koszt wyniósł 14 870 rubli, z czego część prac wykonali parafianie za darmo.
W 1853 roku nowo powstała świątynia została poświęcona przez biskupa brzeski Iganca. W trakcie budowy okazało się, że kilka założeń projektowych musiało zostać porzuconych z powodu wysokiego poziomu wód gruntowych. Budowniczowie zrezygnowali z planowanej zakrystii w podziemiach oraz dzwonnicy, która musiała być wybudowana jako niezależny obiekt. Cała konstrukcja została oddana do użytku w 1869 roku.
Poddawana różnorodnym zniszczeniom świątynia wymagała odbudowy. W 1879 roku doszło do pożaru dachu, co skutkowało kolejnymi pracami renowacyjnymi zakończonymi w 1905 roku, kiedy to ostatnie elementy wyposażenia — w tym królewskie wrota w ikonostasie — zostały zakończone. W 1914 r. cerkiew uzyskała status soboru, a w kolejnym roku jej mieszkańcy doświadczeni zostali bieżeństwem, co doprowadziło do jej dewastacji przez wojska niemieckie.
Świątynia została ponownie otwarta w 1919 roku i pozostaje w ciągłym użytkowaniu. Z kolei w czasie II wojny światowej dzwonnica kaplicy została rozebrana pod pretekstem, że stanowiła schronienie partyzantów.
W 2010 roku nastąpiły jej prace rekonstrukcyjne, a 12 września 2011 roku poświęcono pięć dzwonów oraz krzyż, które umieszczono na nowej dzwonnicy. Dwa lata później odbudowano dzwonnicę, a jej poświęcenie miało miejsce w 2013 roku w obecności biskupa białostockiego i gdańskiego Jakuba oraz biskupa supraskiego Grzegorza. Cerkwie w Sokółce otrzymały dar od ławry w Petersburgu, a w latach 2009-2010 zdobyły tytuł Perły w Koronie Podlasia w internetowym plebiscycie. W jej wnętrzu schowany jest ikonostas z 1905 roku oraz ikona Świętych Mikołaja i Aleksandry, podarowana przez cara Mikołaja II.
Obiekt, mający jedną dużą kopułę oraz cztery boczne, został wpisany do rejestru zabytków 9 grudnia 1987 roku, co tylko potwierdza jego istotną rolę w lokalnej historii.

---

Oceń: Cerkiew św. Aleksandra Newskiego w Sokółce

---